Antarktyda, najbardziej tajemniczy i nieprzyjazny kontynent na Ziemi, jest obiektem fascynacji już od stuleci. Jej odkrycie i badanie były wynikiem wielu ekspedycji, które przyciągały uwagę naukowców, odkrywców i rządów na całym świecie. Kto jednak jako pierwszy dotarł do tego lodowego lądu?
Kto odkrył Antarktydę?
Odkrycie Antarktydy to temat, który wciąż budzi kontrowersje i fascynację historyków oraz badaczy. Pierwsze potwierdzone obserwacje kontynentalnej części Antarktydy przypisuje się rosyjskiej ekspedycji z 1820 roku, prowadzonej przez Fabiana Bellingshausena i Michaiła Łazariewa. Okręty „Wostok” i „Mirnyj” zbliżyły się do brzegów kontynentu na odległość wzroku, co uznaje się za oficjalne odkrycie Antarktydy.
Jednak nie tylko Rosjanie rościli sobie prawo do pierwszeństwa w odkryciu tego kontynentu. W tym samym roku, brytyjski oficer Edward Bransfield i amerykański łowca fok Nathaniel Palmer również dokonali obserwacji antarktycznych lądów. Palmer, polując na foki, mógł dotrzeć jako pierwszy do Ziemi Grahama.
Wczesne spekulacje i legendy o Terra Australis Incognita
Idea istnienia wielkiego lądu na południowej półkuli, znanego jako Terra Australis Incognita, sięga starożytności. Arystoteles i Ptolemeusz uważali, że taki kontynent jest konieczny, aby zrównoważyć znane lądy północnej półkuli. W XVII wieku, po odkryciu Ameryki Południowej i Australii, spekulacje te nabrały nowego znaczenia, choć długo pozostawały jedynie w sferze teorii.
Europejskie mapy z XVII i XVIII wieku często przedstawiały hipotetyczne południowe kontynenty. Dopiero wyprawy żeglarzy takich jak James Cook, który dotarł najdalej na południe do 71°S, zaczęły podważać te spekulacje, choć nie udało się jeszcze dotrzeć do samej Antarktydy.
Podróże w nieznane
W XVIII wieku, wyprawy francuskie i brytyjskie, takie jak te prowadzone przez Jean-Baptiste Charlesa Bouvet de Loziera czy Jamesa Cooka, odkrywały nowe wyspy subantarktyczne, ale nie docierały do głównego lądu Antarktydy. Ostatecznie, to wyprawa Bellingshausena w 1820 roku zapoczątkowała nową erę odkryć geograficznych na tym kontynencie.
Maorysi i ich udział w odkrywaniu Antarktydy
W ostatnich latach pojawiły się dowody sugerujące, że Maorysi mogli być pierwszymi ludźmi, którzy zobaczyli wody Antarktyki. Zespół naukowy pod kierunkiem Priscilli Wehi wskazuje na podróż morską polinezyjskiego wodza Hui Te Rangiora z początku VII wieku. W narracjach Maorysów opowiadano o dalekich podróżach na południe, co sugeruje, że mogli oni widzieć brzegi Antarktyki.
Udział Maorysów w odkrywaniu Antarktyki trwa do dziś. Ich wiedza z zakresu medycyny i budownictwa wspierała europejskie wyprawy na początku XX wieku, a obecnie uczestniczą w programach naukowych badających zmiany klimatyczne i populację pingwinów.
Wyprawy badawcze i naukowe
Od XIX wieku Antarktyda była celem wielu wypraw badawczych. W latach 1838–1843 odbyły się trzy wielkie ekspedycje prowadzone przez Francuza Julesa Dumont d’Urville’a, Amerykanina Charlesa Wilkesa i Anglika Jamesa Clarka Rossa. Choć nie udało im się dotrzeć do bieguna magnetycznego, dokonali ważnych odkryć geograficznych, takich jak Ziemia Adelie i Wyspy Rossa.
W XX wieku, szczególnie w jego pierwszej połowie, Antarktyda stała się miejscem intensywnych badań naukowych. Ekspedycje, takie jak te prowadzone przez Richarda Byrda, przyczyniły się do zmapowania i zbadania znacznych obszarów kontynentu. Byrd był pionierem w używaniu samolotów do eksploracji Antarktydy, a jego ekspedycje przyniosły wiele nowych odkryć.
Richard Byrd i jego kontrowersyjne wyprawy
Richard Byrd, amerykański badacz i lotnik, odegrał kluczową rolę w badaniach Antarktydy w latach 1928–1947. Jego wyprawy lotnicze, w tym słynny przelot nad biegunem południowym, otworzyły nową erę w eksploracji tego kontynentu. Byrd twierdził, że odkrył obszary Antarktydy porośnięte bujną roślinnością, co wywołało wiele kontrowersji i spekulacji.
Wyprawy Byrda, takie jak operacja „High Jump”, były przedmiotem licznych teorii spiskowych. Oficjalnie miały one charakter badawczy, ale sam Byrd nazywał je „wyprawami wojennymi”. Wiele z jego relacji uznano za efekt wyczerpania nerwowego, a rząd USA próbował zatuszować wiele aspektów jego wypraw.
Znaczenie naukowe Antarktydy
Antarktyda, ze względu na swoje ekstremalne warunki, jest unikalnym miejscem do prowadzenia badań naukowych. Obecnie na kontynencie działa wiele międzynarodowych stacji badawczych, które zajmują się różnorodnymi dziedzinami, takimi jak biologia, geologia, oceanografia, czy klimatologia. Kontynent ten jest również kluczowy w badaniach zmian klimatycznych, które mają wpływ na cały glob.
Badania nad lodowcami, ekosystemami morskimi i atmosferą Antarktydy dostarczają cennych informacji o historii klimatu Ziemi i mechanizmach globalnych zmian klimatycznych. Antarktyda jest również miejscem, gdzie prowadzone są badania nad adaptacją organizmów do ekstremalnych warunków, co może mieć zastosowanie w poszukiwaniu życia pozaziemskiego.
- Antarktyda jest piątym co do wielkości kontynentem na Ziemi.
- Ma powierzchnię wynoszącą 14,2 mln km².
- Około 98% kontynentu pokrywa polarna czapa lodowa.
- Temperatura na Antarktydzie spada poniżej −90 °C.
- Kontynent nie ma stałych mieszkańców, ale na stacjach badawczych przebywa od 1000 do ponad 4000 osób w ciągu roku.
Co warto zapamietać?:
- Antarktyda została po raz pierwszy dostrzegiona przez rosyjską ekspedycję w 1820 roku, prowadzonej przez Bellingshausena i Łazariewa.
- W tym samym roku, Edward Bransfield i Nathaniel Palmer również dokonali obserwacji antarktycznych lądów.
- Maorysi mogą być pierwszymi ludźmi, którzy zobaczyli wody Antarktyki, dzięki podróży wodza Hui Te Rangiora w VII wieku.
- Antarktyda ma powierzchnię 14,2 mln km², z czego 98% pokrywa polarna czapa lodowa.
- Na kontynencie nie ma stałych mieszkańców, ale w ciągu roku przebywa tam od 1000 do ponad 4000 osób na stacjach badawczych.
